ŞEMA NEDİR?

Şema bebeklik döneminden itibaren gelişmeye başlayan anılardan, duygulardan, bilişlerden ve bedensel duyumlardan oluşan bireyin kendilik algısını ve kişiler arasındaki ilişkisini etkileyen olumlu veya olumsuz kişilik örüntüleridir.

İnsan doğduğunda bir bilgiye sahip değildir fakat bir bilgi edinme potansiyeline sahiptir. Doğduğumuz süreçten beri bir çok şey öğrenir ve bunları içselleştirerek kategorileştiririz. Oluşturduğumuz bu şemalar ileriki yaşantımızda da olayları durumları nasıl değerlendirdiğimizi şekillendirir. Şemalar hayatı anlamlandırma da ve yorumlamada bize yardımcı olur diyebiliriz. Şemalar yaşam boyu gelişir ve kişinin davranışlarını, düşüncelerini, hislerini ve diğer insanlarla olan ilişkilerini belirler. 17 tane şema vardır ve 4 alanın alt kategorilerinde karşımıza çıkar; saygı, sevgi ve aidiyet, güven, haz

Saygı;

• Bağımlılık şeması: Bu şema örüntüsünü yaşayan bireyler günlük hayatını tek başına idam ettirmekte zorlanabilir. Güven problemi yaşayabilir ve özgüveni düşük bireyler olabilirler. Bir işi başlatmakta sorun yaşayabilirler. Ufak eylemlerde bile başkaları hayatında söz sahibi olabilir.
• Başarısızlık Şeması: Bu kişiler kendilerini yetersiz görürler. Başarısız olacaklarını düşünürler. Başaracakları işten bile başaramayacakları düşüncesi ile uzak dururlar.
• Kusurluluk Şeması: Bu kişiler kendilerini kusurlu hissederler. Bu kusurlar fiziksel özelliklerinde olabileceği gibi iç düşüncelerde olabilir. Bu kişiler suçlanmaya eleştirilmeye karşı duyarlıdırlar.
• Boyun Eğicilik: Bu şema örüntüsünü yaşayan bireyler kararları son sözü başkasına bırakma hissi duyarlar. İhtiyaçlarının başkaları tarafından önemli olmadığına inanırlar. Aşırı uyumlu davranırlar. Bu uyumu bir süre sonra öfkeye ve patlamalara dönüşebilir.
• İçiçelik:Bu şema örüntüsünü yaşayan bireyler genellikle ebeveyinlerinden ayrı bir şey yapamayacaklarına ilişkin görüşleri kök inançlarına yerleştiği için ileriki hayatlarında da ruhen kök ailesinden ayrışamayarak çift ilişkilerinde, sosyal yaşantılarında veya konfor alanlarından çıkmak konusunda zorluk yaşayabilirler.

Sevgi ve Aidiyet;

• Duygusal Yoksunluk: Bu şema örüntüsünü yaşayan bireyler duygusal ihtiyaçlarının diğerleri tarafından karşılanmayacağına inanırlar. Bu kişiler daha çok şefkat vermekten kaçınır veyahutta şefkat vermeyen bireyleri  hayatlarına dahil ederler bu durum ilişkilerde veya sosyal hayatta yani duyguların ön planda olması gereken alanlarda karşımıza çıkabilir.
• Sosyal İzolasyon: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler kendilerini diğer insanlardan farklı bir grubun içinde hissederler. Diğer insanlar tarafından dışlanıldığı veya dışlanacağı düşüncesine sahiptirler. Bu yüzden sosyal ilişkilerden kaçınırlar ya da girdikleri ortamda karakterlerine uygun olmayacak şekilde ayak uydurmaya çalışırlar.
• Duyguları Bastırma: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler duygularını dışa vurursa olumsuz sonuçlar alacağını düşünürler. Bu şekilde yanlış yapmaktan, eleştirilmekten, reddedilmekten, kaçınmaya çalışırlar.

 Güven;

• Cezalandırıcılık: Bireyin hata yapana ,hata yapan kendisine bile tahammülü yoktur, cezalandırılması gerektiğini düşünür. Kendileri dahil hata yapan herkesin cezasının olmasını gerektiğini düşünürler, acımasızdırlar.
• Kendini Feda: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler başkalarının ihtiyaçları için çaba sarf ederler. Kendi isteklerinden önce başkalarının isteklerini önceliklendirirler.
• Dayanıksızlık: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler başlarına kötü bir şey geleceğine dair korkulara sahiptirler. Bu korkular kalp krizi geçirme, asansörde mahsur kalma, kötü bir olaya karışma korkusu gibi fobik olabilir. Bu şemaları aktif olan kişiler huzursuzdurlar, kendilerini güvende hissetmezler.
• Kuşkuculuk: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler başkalarını kötü niyetli ve kendilerine zarar verecekleri düşüncesine sahiptirler. Bu şeması aktif olan bireyler başkalarının  onları aldatacağını, canını yakacağını, zarar görebileceklerini düşünür. Bu yüzden bu bireyler kendilerini aldatacak eşler, arkadaşlar seçebilir veya bu kişilerden uzaklaşarak kaçınma gösterebilirler.
• Terkedilme: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler birlikte oldukları kişilerin eninde sonunda onları terk edeceğini düşünür. Öleceklerini başka biriyle birlikte olacaklarını düşünürler. Bu kişiler güvenilmez ve tutarsız algılanırlar.

Haz;

• Onay Arayıcılık: Sürekli başkalarının onayına ihtiyaç duyarlar. Bu şema örüntüsüne sahip bireyler başkalarının fikirlerini verecekleri tepkiyi çok önemserler.
• Haklılık: Bu kişiler şemanın adındanda anlaşılacağı üzere sürekli haklı olduklarını düşünürler. Özel ve ayrıcalıklı olduklarını düşünürler.
• Mükemmelliyetçilik: Bu şema örüntüsüne sahip bireyler mükemmel olmayı kusursuz yüksek standartlarda olmayı amaçlarlar. Özellikle iş yaşantılarında hep en iyi olmak isterler. Bu yüzden çoğu zaman kendilerine ve başkalarına karşı eleştirel davranırlar.
• Yetersiz Özdenetim: Birey amaçlarına ulaşmak için göstermesi gereken özdenetimi sağlayamaz çaba göstermekten kaçınır.

Şemaların oluşumunda çocukluktaki duygusal ihtiyaçların karşılanmasıyla sağlıklı olur fakat bu ihtiyaçların ebeveynler tarafından(bakım veren kişi) eksik veya fazla karşılanırsa bu şemalar olumsuz yönde hayatımızı etkileyebilir. Şemaların oluşumunu etkileyen duygusal temel ihtiyaçlar şu şekildedir:

1.Güvenli bağlanma

2.Özerklik, yeterlik ve olumlu kimlik algısı

3.Duygularını ifade etme ihtiyacı

3.Kendiliğindenlik (spontanlık) ve oyun

4.Sağlıklı, gerçekçi sınırlar ve özdenetim

Merkezimizde Şema Terapi ile Nasıl Çalışılır?

Şema terapide amaç bireyin şemalarını belirlemek ve danışanlara sorunlarıyla nasıl başa çıkacağını öğretmektir. Öncelikli olarak terapilerde kişilik testleri uygulanarak kişilik analizi yapılır. Kişilik testinden sonra şema ölçekleri uygulanır. Bu şema ölçeğinde danışanın anne ve babasından kaynaklı oluşan veya daha sonrasında kendinde meydana gelen şemaları bulmak amaçlanır. Bu şemalar ele alınır ve danışanın bu şemalarla nasıl başa çıkacağına dair iç görü kazandırılır.

M.Berk KARAOĞLU

Psikolog-Aile Danışmanı-Cinsel Terapist

İZMİR TERAPİ VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK MERKEZİ